To Ινστιτούτο HeartMath έχει έδρα στην Καλιφόρνια και από το 1992 δραστηριοποιείται στο χώρο της εκπαίδευσης συναισθηματικής αυτορρύθμισης.

Έχει αναπτύξει ένα σύστημα τεχνικών και ασκήσεων που μας βοηθούν να έρθουμε σε επαφή με την καρδιά και να ανταποκρινόμαστε στις απαιτήσεις των στρεσογόνων γεγονότων της καθημερινότητας.

Η καινοτομία του Ινστιτούτου HeartMath είναι η ανακάλυψη του ρόλου που παίζουν τα συναισθήματαστη διαμόρφωση της ικανότητάς μας να ανταποκριθούμε στο στρες και της επίδραση της λειτουργίας της καρδιάς στον εγκέφαλο.

Με επιστημονικές έρευνες και μελέτες 30 περίπου ετών, το HeartMath απέδειξε ότι με ένα σύστημα απλών, φιλικών στο χρήστη και αποτελεσματικών ασκήσεων μπορούμε να ρυθμίσουμε την εσωτερική μας φυσιολογία ώστε να βρισκόμαστε στη βέλτιστη δυνατή κατάσταση, να ανακόπτουμε τη διαρροή ενέργειας λόγω των στρεσογόνων γεγονότων και να επαναφορτίζουμε, αποκτώντας τη νοητική διαύγεια και την εσωτερική ηρεμία που χρειάζεται για να ανταποκριθούμε με τον καλύτερο τρόπο σε κάθε απαίτηση της ζωής.

Το σύστημα HeartMath χρησιμοποιείται με επιτυχία σε πολλές χώρες του κόσμου και έχει εφαρμογή σε μια μεγάλη γκάμα πεδίων, που εκτείνεται από τη διαχείριση στρες, τη συμβουλευτική, τον εκπαιδευτικό χώρο (σχολεία πανεπιστήμια), το εταιρικό περιβάλλον (βελτίωση απόδοσης και σχέσεων σε ομάδες εργασίας), το αθλητικό περιβάλλον και το χώρο της υγείας.

Η Ακαδημία της Καρδιάς (HeartWorks) είναι μη κερδοσκοπική εταιρία με σκοπό τη συνεισφορά την ενδυνάμωση της ατομικής και κοινωνικής συνοχής της χώρας μας. Προσφέρει ατομική, ομαδική εκπαίδευση και εργαστήρια τεχνικών και μεθόδων συναισθηματικής αυτορρύθμισης, ατομική και ομαδική συμβουλευτική, συντονίζει ομάδες και στηρίζει επαγγελματίες στο χώρο της ψυχικής υγείας με στόχο τη διάδοση και διάχυση των καλύτερων πρακτικών (best practice) και στο χώρο των επιχειρήσεων με στόχο τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας, της συνοχής και της ανθεκτικότητας των ομάδων εργασίας.

Επικοινωνία καρδιάς-εγκεφάλου και η επίδραση στο σώμα μας

Η βάση της εργασίας του HeartMath βασίζεται στην ανακάλυψη ότι η καρδιά μας στέλνει πολύ περισσότερα μηνύματα στον εγκέφαλο από ότι ο εγκέφαλος στην καρδιά. Ανακαλύψαμε ότι με τη διαχείριση της αναπνοής και των συναισθημάτων μπορούμε να επηρεάζουμε ποιοτικά τα μηνύματα που η καρδιά στέλνει στον εγκέφαλο και έτσι να δημιουργήσουμε συνθήκες που βελτιώνουν τόσο τη λειτουργία του εγκεφάλου, όσο και τη λειτουργία του Αυτόνομου Νευρικού μας Συστήματος και του ορμονικού συστήματος.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ισορροπίας μεταξύ συμπαθητικού και παρασυμπαθητικού κλάδου του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος, τη διατήρηση και αύξηση της νοητικής λειτουργίας και πνευματικής διαύγειας, την άμεση διακοπή της παραγωγής της ορμόνης του στρες κορτιζόλης που δηλητηριάζει τον οργανισμό μας και την παραγωγή δεϋδροεπιανδροστερόνης (DHEA) που πλέον αποκαλείται παγκοσμίως ως 'ελιξίριο νεότητας' ή 'ορμόνη της αντιγήρανσης'.

Αυτός ο χαρακτηρισμός της DHEA ανταποκρίνεται πράγματι στη λειτουργία της καθώς η δεϋδροεπιανδροστερόνη προστατεύει τα τελομερή των χρωμοσωμάτων μας από τη φθορά και τη γήρανση των κυττάρων μας.

Μεταβλητότητα Καρδιακού Ρυθμού

Ο τρόπος που πιστοποιείται η αποτελεσματικότητα του συστήματος HeartMath είναι μέσω του δείκτη Μεταβλητότητας Καρδιακού Ρυθμού (Heart Rate Variability ή HRV). Ο δείκτης Μεταβλητότητας Καρδιακού Ρυθμού (ΜΚΡ) αποτυπώνει τον τρόπο που μεταβάλλεται ο χρόνος μεταξύ κάθε καρδιακού μας παλμού. Είναι ένδειξη ανθεκτικότητας της φυσιολογίας μας και της ικανότητας αντιμετώπισης στρεσογόνων καταστάσεων και σημαντικών αλλαγών χωρίς να κινδυνεύει η υγεία μας. Ένας χαμηλός δείκτης ΜΚΡ σε νεαρή ηλικία υποδεικνύει μεγάλη πιθανότητα μελλοντικών προβλημάτων υγείας ενώ ένας υψηλός δείκτης ΜΚΡ υποδεικνύει ανθεκτικότητα και λιγότερα μελλοντικά προβλήματα. Ο δείκτης ΜΚΡ μειώνεται σταδιακά από την ηλικία των 35 ετών.

Τα συναισθήματα, η Μεταβλητότητα Καρδιακού Ρυθμού και η απόδοσή μας

Όταν βρισκόμαστε υπό συναισθηματική πίεση και ανησυχία ο δείκτης ΜΚΡ μειώνεται και διαταράσσεται η ισορροπία μεταξύ συμπαθητικού και παρασυμπαθητικού συστήματος. Η εναλλαγή του χρόνου μεταξύ των καρδιακών παλμών γίνεται δυσαρμονική, ακανόνιστη και χαώδης. Στην κατάσταση αυτή τα συστήματα του σώματός μας δεν λειτουργούν αρμονικά και συντονισμένα μεταξύ τους και η απόδοση μας σε ότι κάνουμε επηρεάζεται αρνητικά.

Αντίθετα, όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση συναισθηματικής ισορροπίας δημιουργείται μια ανάλογη σχέση ισορροπίας μεταξύ συμπαθητικού και παρασυμπαθητικού συστήματος που αυξάνει το δείκτη ΜΚΡ, προστατεύοντας μας έτσι από τη συναισθηματική επιρροή των στρεσογόνων γεγονότων της καθημερινότητας. Ο δείκτης Μεταβλητότητας Καρδιακού Ρυθμού γίνεται αρμονικός και χαρακτηρίζεται από κανονικότητα. Η κατάσταση αυτή συντονίζει όλα τα συστήματα του σώματός μας. Σε κατάσταση συνοχής η αντίληψη και απόδοσή μας αυξάνεται εντυπωσιακά. Οι έρευνες έδειξαν ότι τα συναισθήματα που καλλιεργούμε καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο μεταβολής του καρδιακού ρυθμού.

Στην παρακάτω εικόνα βλέπουμε πως τα συναισθήματα επηρεάζουν την δείκτη Μεταβλητότητας Καρδιακού Ρυθμού, ο οποίος με τη σειρά του επηρεάζει την απόδοση, την υγεία και την ανθεκτικότητα του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Στο HeartMath όταν τα συστήματά μας λειτουργούν αρμονικά και σε ισορροπία λέμε ότι βρισκόμαστε σε κατάσταση 'συνοχής'. Το σύστημα HeartMath μας εκπαιδεύει να βρισκόμαστε σε κατάσταση συνοχής το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας μας και από εκεί να αντιμετωπίζουμε με επιτυχία τις καθημερινές μας προκλήσεις.

Πώς χρησιμοποιούμε το δείκτη Μεταβλητότητας Καρδιακού Ρυθμού (ΜΚΡ);

Ο δείκτης ΜΚΡ μας προσφέρει ένα παράθυρο θέασης της εσωτερικής μας κατάστασης και φυσιολογίας, μας δείχνει δηλαδή σε τι κατάσταση βρίσκεται το Αυτόνομο Συμπαθητικό μας Σύστημα, το οποίο επηρεάζει τόσο τη λειτουργία του εγκεφάλου μας όσο και τις ορμονικές μας αντιδράσεις, επηρεάζει δηλαδή τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, αντιδράμε σε αυτόν τόσο εξωτερικά με τη συμπεριφορά μας όσο και εσωτερικά με τις ορμονικές εκκρίσεις του ορμονικού συστήματος.

Ο δείκτης ΜΚΡ ουσιαστικά σχετίζεται με την ικανότητα συναισθηματικής αυτορρύθμισης και μέσω του δείκτη αυτού μπορούμε να δούμε την πραγματική μας εσωτερική κατάσταση σε πραγματικό χρόνο. Μπορούμε δηλαδή να δούμε πως τα συναισθήματά μας επηρεάζουν την εσωτερική μας φυσιολογία κάθε στιγμή και πως ο ασκήσεις που κάνουμε μπορούν να ρυθμίσουν τον οργανισμό μας ώστε να διατηρούμε την εσωτερική μας κατάσταση σε βέλτιστες συνθήκες. Έτσι βελτιώνουμε το δείκτη ΜΚΡ μας, ενδυναμώνουμε την ανθεκτικότητα μας, ενισχύουμε σε μέγιστο βαθμό το ανοσοποιητικό μας σύστημα και δημιουργούμε τη διαύγεια του εγκεφάλου που χρειάζεται για να ανταποκρινόμαστε με βέλτιστο τρόπο στις απαιτήσεις της καθημερινότητας και να επικοινωνούμε ουσιαστικά τόσο με τον εαυτό μας όσο και με του άλλους, είτε αυτοί είτε η οικογένειά μας, οι συνεργάτες μας. Βέλτιστος δείκτης ΜΚΡ σημαίνει βέλτιστη απόδοση, διαύγεια, επικοινωνία και υγεία και μπορούμε να τον αυξήσουμε και να τον διατηρήσουμε με τις ασκήσεις συναισθηματικής αυτορρύθμισης του HeartMath.

Τα 3 τμήματα του εγκεφάλου

Ο εγκέφαλος μας είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο στο οποίο χρωστάμε την επιβίωση και την ανάπτυξή μας. Είναι αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας η οποία στη διάρκεια των αιώνων πέρασε από διαφορετικά στάδια. Σε κάθε στάδιο οι ανάγκες επιβίωσης μας ήταν διαφορετικές και ο εγκέφαλος υιοθετούσε τις λειτουργίες εκείνες που εξυπηρετούσαν το σκοπό της κάθε χρονικής περιόδου.

Την πρώτη περίοδο της ανάπτυξής του, η ανάγκη, ήταν αυτή της επιβίωσης σε ένα επικίνδυνο γι αυτόν περιβάλλον, όπου τα οι κίνδυνοι γύρω του ήταν πολλοί και αυξημένοι. Ο πρωτόγονος άνθρωπος δεν είχε την ευχέρεια να καθησυχάσει οραματιζόμενος μια ανέμελη και ασφαλή πραγματικότητα. Η αναζήτηση των πιθανών κινδύνων και η συνεχής εγρήγορση ήταν προς το συμφέρον του. Έτσι αναπτύχθηκε ο πρώτος μας εγκέφαλος ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την επιβίωσή μας εκείνη την περίοδο της φυσικής ευαλωτότητας μας. Ο πρώτος αυτός εγκέφαλος, ονομάζεται 'ερπετοειδής' και ήταν άκρως ευαίσθητος σε κάθε ερέθισμα που ίσως αποτελούσε κίνδυνο, ένα θρόισμα των φύλλων στο δέντρο, ένας ήχος στο σκοτάδι του δάσους… Η δουλειά του ήταν να μας προετοιμάσει να παλέψουμε ή να τρέξουμε με σκοπό να επιβιώσουμε.

Το δεύτερο τμήμα του εγκεφάλου που αναπτύχθηκε αργότερα είναι ο 'μεταιχμιακός' εγκέφαλος αυτός που σχετίζεται με την επεξεργασία των συναισθημάτων. Ο άνθρωπος πλέον, έχοντας εξασφαλίσει μια σχετική ασφάλεια με την ανάπτυξη των εργαλείων και την χρήση της φωτιάς μπορεί τώρα να καθησυχάσει και να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματα του. Ανταποκρίνεται σε αυτά χωρίς πολλή σκέψη και εμπλουτίζει την κοινωνική του ταυτότητα και σχέσεις.

Το τελευταίο κομμάτι, μέχρι σήμερα, είναι ο 'νεοφλοιός', το τμήμα αυτό που σχετίζεται με την ορθολογική ανάλυση των δεδομένων, την αξιολόγηση και τη λήψη αποφάσεων. Το τμήμα αυτό του εγκεφάλου μας, επιτρέπει να αξιολογούμε και να αναλύουμε το περιβάλλον και τη συμπεριφορά μας χωρίς να είμαστε εξαρτημένοι από το υπερβολικό αίσθημα κινδύνου του ερπετοειδούς εγκεφάλου ή τη συναισθηματική φόρτιση του μεταιχμιακού.

Όχι όμως πάντα…

Η 'συναισθηματική πειρατεία'

Ο ερπετοειδής εγκέφαλος βρίσκεται ακόμη στη θέση του, μαζί με το μεταιχμιακό και το νεοφλοιό (βλέπε εικόνα 5). Η δουλειά του είναι συγκεκριμένη και πηγάζει από τον αρχαίο ρόλο του που μας βοήθησε να φτάσουμε μέχρι το σήμερα. Ο ρόλος του είναι να μας κινητοποιεί άμεσα και αποτελεσματικά στο λιγότερο δυνατό χρόνο από τη στιγμή που αναληφθούμε ένα ερέθισμα πιθανού κινδύνου. Ο ερπετοειδής εγκέφαλος δεν έχει την ευχέρεια του χρόνου να στείλει τα στοιχεία στο νεοφλοιό έτσι ώστε ο νεοφλοιός να τα αναλύσει, να αξιολογήσει την κατάσταση, να αποφανθεί για το βαθμό του κινδύνου, να εξετάσει εναλλακτικές δράσεις και να αποφασίσει την καλύτερη. Στα προϊστορικά χρόνια εάν περιμέναμε γι αυτό δε θα είχαμε επιβιώσει.

Έτσι, όταν ο ερπετοειδής μας εγκέφαλος αντιληφθεί οποιοδήποτε ερέθισμα που θα μπορούσε να σημαίνει κίνδυνο, ακόμη και αν αυτό είναι μια εσωτερική δική μας σκέψη για το μέλλον, καλλιεργημένη ίσως με τέχνη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κινητοποιείται αυτό που ο Daniel Goleman στο βιβλίο του 'συναισθηματική νοημοσύνη' ονομάζει 'συναισθηματική πειρατεία'. Ενεργοποιείται ο συναγερμός στον ερπετοειδή και στο μεταιχμιακό εγκέφαλο, ο οποίος ενεργοποιεί με τη σειρά του την αμυγδαλή και αποκόπτεται η σύνδεση με το νεοφλοιό. Η πληροφορία δεν φτάνει πλέον στον αναλυτικό μας εγκέφαλο για επεξεργασία.

Το σώμα αντιδρά αντανακλαστικά, αυξάνεται η λειτουργία του συμπαθητικού συστήματος, μεταβάλλονται όλες οι λειτουργίες του σώματος έτσι ώστε να μπορούμε να τρέξουμε ή να παλέψουμε, ο νεοφλοιός πλέον δεν αξιολογεί τα δεδομένα, αντιδρούμε χωρίς ορθολογική σκέψη, το σώμα γεμίζει κορτιζόλη και αδρεναλίνη και… συνήθως μετανιώνουμε για τις πράξεις ή τα λόγια μας.

Αν ζούσαμε μερικά εκατομμύρια χρόνια πριν αυτό θα μας έσωνε τη ζωή, σήμερα όμως; Όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση 'συναισθηματικής πειρατείας' στην ουσία είμαστε λιγότερο ευφυείς. Μπορούμε όμως να τρέξουμε ή να παλέψουμε με όλη μας τη δύναμη και σε κλάσματα δευτερολέπτου.

Στο αριστερό τμήμα της παρακάτω εικόνας βλέπουμε πως η ενεργοποίηση της αμυγδαλής παρακάμπτει και απενεργοποιεί τη λειτουργία του νεοφλοιού καθιστώντας μας λιγότερο ευφυείς και ικανούς να αξιολογήσουμε τις καταστάσεις, να λάβουμε βέλτιστες αποφάσεις και να ανταποκριθούμε με διαύγεια στα γεγονότα. Στα δεξιά της εικόνας βλέπουμε τη λειτουργία του εγκεφάλου σε 'κανονικές συνθήκες' όπου η δραστηριότητα της αμυγδαλής είναι μειωμένη σε σχέση με τη δραστηριότητα του νεοφλοιού. Στην πρώτη κατάσταση βρισκόμαστε υπό την επήρεια του στρες και των βλαβερών επιδράσεων του ενώ στη δεύτερη το νευρικό και ορμονικό μας σύστημα βρίσκεται σε ισορροπία που ευνοεί την υγεία, την ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού μας και τη νοητική μας διαύγεια. Σε ποια κατάσταση είναι για το συμφέρον μας να βρισκόμαστε;